5. Yapay Zekânın Etik İlkeleri, Yararları ve Sorunları
8 Nisan 2022, Dr. Merve Ayyüce KIZRAK anlatımı ve yazımıyla
Last updated
8 Nisan 2022, Dr. Merve Ayyüce KIZRAK anlatımı ve yazımıyla
Last updated
“Bugün toplumda baskın olan şey değişim, sürekli değişim, kaçınılmaz değişimdir. Artık sadece dünyayı olduğu gibi değil, olacağı gibi hesaba katmadan hiçbir mantıklı karar verilemez.” — Isaac Asimov
Bu hafta dersimizi Bahçeşehir Üniversitesi Beşiktaş Kampüsü'nde yüz yüze gerçekleştirdik. Birbirinden parlak 40 öğrenciyle tanışmak harikaydı. Son 4 haftayı özetledik. Tanımları, kavramları ve kullanım durumlarını hatırladıktan sonra tüm bilgileri unutmamak ve kolayca hatırlamak için bir oyun oynadık. Bunun üzerine bu haftanın konusu olan etik ilkelerin faydalarını ve karşılaştığımız sorunları belirledik. Ardından Unesco YZ Etik İkilemlerinden biri olan Hukuk Mahkemesinde YZ konusu ara sınavda tartıştık, sonuçları öğrencilerle birlikte mahremiyeti koruyarak ve şeffaf olarak değerlendireceğiz.
Bu derste YZ'nin geliştirilmesi, yaygınlaştırılması ve kullanılmasının yol açtığı etik sorunları tartıştık. YZ'nin etik yararlarını gözden geçirerek başlayalım.
YZ ve etik hakkında konuştuğumuzda, genellikle kötü ahlaki örneklerle karşılaşırız. Bununla birlikte, YZ'nin vaat ettiği faydalar da vardır. Birçok politika ve strateji belgesinde de belirtildiği gibi, verimlilik ve verimliliğe olumlu etkisi nedeniyle ekonomik fayda sağlaması beklenmektedir. Toplumun daha iyi bir yaşam sürmesi ve refah düzeyinin artması öngörülmektedir. AB'nin Yüksek Düzeyli Yapay Zeka Uzman Grubu, şunları ifade ederken bunu çok net bir şekilde ortaya koyuyor:
"YZ kendi başına bir amaç değil, daha fazla insanın gelişimini artırmak, böylece bireysel ve toplumsal refahı ve ortak iyiliği iyileştirmek, ilerleme ve yenilik getirmek için umut verici bir araçtır."
YZ alanını düşündüğümüzde, bize sunduğu teknik yetenekleri göz ardı edemeyiz. Uluslararası Risk Yönetimi Merkezi, YZ'nin büyük miktarda veriyi hızlı ve basit bir şekilde işleme ve analiz etme yeteneğini vurgular. Öne çıkan avantajları, bu verilerdeki kalıpları öğrenmesi, bunları birbirine bağlaması ve yeni keşifler yapmasıdır. Ek olarak, YZ insanlardan daha tutarlı olabilir ve değişen girdilere uyum sağlayabilir. Bu sayede YZ'nin teknik olarak uygulandığı sektörde insanlara yardımcı olduğunu söyleyebiliriz.
YZ'nin teknik yeteneklerinin bir etkisi olarak ortaya çıkan etik faydalar da sıralanabilir. Genellikle "AI for Good" başlığı altında sunulan bu çalışmalar, yardımseverlik, güvenlik, başarı ve öz-yönetim gibi ortak etik değerleri veya değerleri belirlemeye yönelik sayısız girişimin ortaya çıkmasına neden oldu.
AI for Good olarak kabul edilmek için YZ'nın desteklemesi gereken etik değerleri belirlemeye yönelik iki farklı yaklaşım gözlemlenebilir: maddi iyilikler ve bunları başarmak için prosedürler. BM'nin Sürdürülebilir Kalkınma Hedefleri ve 17 kapsamlı hedef grubu, "insanlar ve gezegenimiz için daha iyi bir dünya inşa etmek için dünyanın en iyi planı" olarak tanımlanmıştır. SDG'ler, bir YZ etiği perspektifinden ilginçtir çünkü ahlaki amaçlar için insan konsensüsüne en yakın şey olarak anlaşılabilirler. Bu nedenle BM ve çoğu üye ülke tarafından kabul edilmiştir. Üstelik sadece umut verici değiller, aynı zamanda göstergelerle ölçülebilirler. Bu nedenle, BM Uluslararası Telekomünikasyon Birliği'nin AI for Good'u teşvik etmek için en görünür girişimlerinden biri olan AI for Good Küresel Zirvesi serisinin başlıklarından biri “BM Sürdürülebilir Kalkınma Hedeflerini Hızlandırmak” olmuştur.
Facebook, diğer ismiyle Meta'nın afet, salgın, nüfus, açlık ve benzeri sosyal krizler vb. için kullanıma sunduğu veri ve analiz araçları da bulunmaktadır. Bu demografik veriler olduğundan, mahremiyeti koruma teknikleri hakkında konuşurken gelecek hafta uzmanına sorup tartışmaya karar verdik. Meta'nın mottosu:
"Toplulukları güçlendirip sosyal meselelerle ilgili iyileştirme sağlayan ve gizliliği koruyan verilerle ortaklarımıza güç katıyoruz."— Meta
İnsanların hangi konuları YZ etik sorunları olarak algıladıklarını belirlemek için vaka çalışmaları yoluyla sorunları anlamaya çalışalım.
Yapay zeka ve etik, yıllardır tartışılan ve üzerinde çalışılan bir konudur. Araştırmaya ve bazı çıkarımlara göre yapay zeka ile çalışan ve/veya kullanan kişilerin yapay zeka ve etik kaygılarını nasıl algıladıkları sistematik olarak ortaya konmuştur. Vaka çalışmaları, araştırmacının üzerinde çok az kontrole sahip olduğu veya hiç kontrol etmediği olgu ve olaylara ilişkin "nasıl" ve "neden" sorularına yanıt arayan bir metodolojiye sahiptir. Yapay zekanın geniş uygulama alanları arasında aşağıdakiler araştırma kapsamındadır:
çalışan izleme ve yönetim
kamu
tarım
sürdürülebilir kalkınma
bilim
sigorta
enerji ve kamu hizmetleri
iletişim, medya ve eğlence
perakende ve toptan ticaret
üretim ve doğal kaynaklar
Bir çalışmada, her bir vaka için iki kurum üyesi, en az bir teknik uzman ve yönetim/organizasyon uzmanlığına sahip bir katılımcı ile görüşülmüştür. Vaka çalışması 42 kişiyi içermektedir [1]. Aynı grup üzerinde Delphi yaklaşımı ile bir anket çalışması da yapılmıştır. Bu grup, teknik uzmanlar, sektör temsilcileri, politika yapıcılar ve sivil toplum kuruluşları dahil olmak üzere sektörün tüm paydaşlarını içerir. Anket, YZ ve etik alanında çalışan 250 uzmana gönderildi. Bu ankette toplam 41 soru bulunmaktadır. Sorulara örnek olarak: “Sizce YZ ve/veya büyük veri tarafından gündeme getirilen en önemli üç etik veya insan hakları sorunu nedir?” Anket bulguları ve durum çalışmasının sonuçları bu araştırma kapsamında birleştirilmiştir [2]. Sonuçları inceleyelim!
Çalışmalar sonucunda 39 farklı etik sorun tespit edilmiştir. Bunları YZ teriminin kullanımlarına göre sınıflandırdığımızda, bazıları Makine Öğrenmesi (dar kapsamlı YZ) altında, bazıları ise henüz ulaşamadığımız daha gelişmiş ve genel YZ kapsamı altında gruplandırılabilir. Önemli miktarda etik sorun, dijital dünyada ve genel olarak sosyo-teknik sistemlerde yaşamakla karakterize edilebilir. Esasen bu sınıflandırma, aşağıdaki şekilde görüldüğü gibi, etik konuların YZ kavramlarına dağılımıdır.
Tespit edilen etik sorunları üç YZ kavramı altında sıralayalım [2].
Vaka çalışmaları ve anketler sonucunda, YZ etiğinin, YZ kavramlarının üç aşaması ve bunların insanlar üzerindeki etkisi bağlamında tartışılmaktadır. Önümüzdeki hafta, bu listenin başında yer alan mahremiyet ve veri korumasına ilişkin teknik bir bakış açısı sunacağız.
Shaping the Ethical Dimensions of Smart Information Systems, A European Perspective, https://www.project-sherpa.eu/
Bernd Carsten Stahl, "Artificial Intelligence for a Better Future: An Ecosystem Perspective on the Ethics of AI and Emerging Digital Technologies”, Springer, ISBN-978-3-030-69978-9, 2020.
