3 Haziran 2022, Doç. Dr. Tolga Medeni anlatımı ve Merve Ayyüce KIZRAK aktarımı ve yazımıyla
Last updated
Doç. Dr. Tolga Medeni Hakkında
Bu haftaki dersimizde COVID-19 pandemi sürecince yaşanan dijital dönüşüm hızıyla birlikte gündeme gelen metaverse meselesinden bahsedeceğiz. Esasen eski bir fikir olan meta-evren fikrinin getirdiği etik tartışmalar ve riskler üzerine bir tartışma yapacağız. Şunu bilelim zaten var olan bir teknolojiyi yeni gibi gösteren hikayelerde kolay bir baştan çıkarıcılık vardır.
“Metaverse burada ve sadece dünyayı nasıl gördüğümüzü değil, aynı zamanda fabrika katından toplantı odasına kadar onun nasıl bir parçası olduğumuzu da değiştiriyor.” — Satya Nadella
Web2'den Web3 ortamına doğru geçerken kavramlar değişiyor. Fiat para birimi yerini kripto paralar, fiziksel varlıkların yerini NFT’ler, klasik şirketlerin yerini Dijital Otonom Organizasyonlar (DAO’lar), geleneksel finans yerini merkeziyetsiz finansa (DeFi) ve sosyal medya ve oyunlar yerini metaverse’e bırakıyor.
Metaverse’ün henüz tanımlanmadığı söyleniyor. Ancak bu dersi organize ederken bu düşündüğüm bir konuydu. Tanımlanmalı mı? Ya da kimler tarafından tanımlanmalı, eğer biz tanımlamayacaksak. Dolayısıyla herkesten bağımsız olarak dersin sorumlusu olarak tanımlamaya çalışmaya karar verdim.
Sim City - Sims, 1989 - 2000
Knight Online, 2002
Second life, 2003
World of Warcraft, 2004
Matrix, 1999
Sword Art Online,2012
Log Horizon, 2013
Johnny_Mnemonic, 1995
Battlestar Galactica, 2004
Star Trek, TNG, 1987
Ready Player One, 2018
Free Guy, 2021
ETP-Metaverse, 2017
Metaverse, internet, nesne bağlantısı, sanal gerçeklik başta olmak üzere çeşitli teknolojileri birlikte kullanan yeni sayılabilecek bir sosyal uygulama formudur. Buna çoklu-teknolojili ve hiper uzay-zamansallık barındıran bir ortam olarak nitelendirebiliriz. Blokzincir gibi teknolojiler yardımıyla hukuk, ekonomi ve kültür sistemleri tasarlanabilen bir sosyal sanal-fiziksel ortamdan bahsediyoruz.
Bazı bilimsel araştırmalar metaverse kavramını farklı perspektiflerden de detaylandırmaktadır. Metaverse ile yeni bir toplumsal biçim ve şekillenmeden bahsedilmektedir. Gerçek dünya ile ilişkili ve ona paralel olarak tasarlanan bir sanal dünyadan bahsediyoruz. Bazen bunun sanallıktan uzaklaşıp gerçeklik hissini vermesi ve gerçek duyguları, olayları ve deneyimleri yaşatabilmesi ön görülmektedir. Böyle olunca metaverse, etik tartışmaların da bir konusu haline geliyor.
“Metaverse’i tanımlama ve oluşturma girişimi, endüstriye metaverse’ü etik ve sorumlu bir şekilde oluşturmak için gerekli araçları sağlar. Bu, sosyal ve ekonomik karşılıklı bağlantı için hayati ortamı kapsayıcı, etik ve dönüştürücü bir şekilde tam olarak kullanabilmemizi sağlamaya yardımcı olacaktır.” — Jeremy Jurgens, Genel Müdür, Dünya Ekonomik Forumu.
Henüz gelişmekte olan bu ortamı düzenlemek zaman alacaktır. Bu süreçte sınırsız özgürlüğün ve aktivitenin olduğu sosyal bir ortamda pek çok etik ve ahlaki sorun karşımıza çıkacaktır. Dezenformasyon, dolandırıcılık, fikri mülkiyet ihlali ilk akla gelen sorunlardır. Bunlar gerçekçi ve öncelikli sorunlardır ancak gelecek için başka gündemler de tartışılıyor. Örneğin;
Ahlaki olarak yanlış deneylerin yapılmasının doğuracağı sonuçlar nelerdir?
Fiziksel dünyadaki kişisel alanlarımız avatarlar için de geçerli olacak mı? Yoksa avatarlara dokunmak serbest mi olacak? Veya bir avatarı öldürmenin karşılığı ne olacak? Bu metaversede ölüm konusunu da tartışmaya açmaktadır.
Metaversedeki bir avatar ve onun oluşturduğu ortam hacklenebilir mi?
Dijital varlıkların nasıl paylaşılacağı, saklanacağı, vergilendirilmesi veya miras durumları da tartışma konularındandır.
Gerçek dünyada herkesin tek ve biricik olmasının yanında metaversede birden fazla kişilik/avatar sahibi olabilmek mümkün müdür? Bu sürecin yönetimi için gereklilikler de tartışılmaktadır.
Avatarların insan formunda mı olması gerekecek yoksa bu konuda da özgürlük ve sınırsızlık mevcut mu konusu da bir başka tartışmadır.
Tüm bu konular ve daha fazlasının bireysel olarak insanların psikolojisi, fizyolojisi, aile, toplum ve devlet gibi düzenler içinde yer alma ve var olma şekli kısa süre içinde yeni tartışmalara da gebe olacaktır. Bu derste oyunlardan, bilim kurgu filmlerinden ve insan bilgisayar etileşiminden bahsetsek bile ders notlarında biraz daha tartışma başlıklarını ön plana çıkarıyoruz.
Bir metaverse inşa etmenin veya bunun bir parçası olmanın ne gibi sorumluluklar getirebileceğini düşünmekte fayda vardır. Bu çoklu teknolojiyi adıyla sahiplenen Meta (eski Facebook) gibi konuya ilişkin olarak metaveri deposu bir şirket olsanız da bir gecede metaverseü inşa edemezsiniz. Bunun için politika yapıcılara, uzmanlara ve endüstri paydaşlarıyla işbirliği ve birlikte çalışabilirliğin zorunlu olduğu görüşünü savunmaktadır. Bu yüzden metaverse ürünlerinin sorumlu şekilde geliştirilmesini sağlamak için küresel araştırma ve program ortakları için 50 milyon dolarlık bir yatırım yapmıştır.*
Bu tür yıkıcı teknolojilerin kapsayıcı, katılımcı ve güçlü inşa edilmesine odaklanılırken en baştan temel insan haklarının ve medeni hakların dahil edildiğine emin olmak gerekmektedir. Geriye dönük düzenlemeler yerine tasarımın başlangıcından itibaren etik ilke ve değerler doğrultusunda yola çıkmak gerekmektedir. Elbette yeni bir teknoloji geliştirilirken pek çok belirsizlik ve riskler vardır. Bu yüzden farklı paydaşların bir arada çalışması önemlidir. Bunun için yapılabilecekleri şöyle ön görebiliz:
Gelişen dijital ekonomiyi sürdürebilmenin ve rekabeti uygun şekilde teşvik etmenin yolları geliştirilmelidir.
Veri mahremiyeti sağlanırken teknolojinin şeffaf olarak geliştirilmesi sağlanmalıdır.
Siber ataklara karşı dayanıklı ve insanların çevrim içi ortamda güvende olmaları sağlanmalıdır.
Bu çoklu teknolojinin adaletli, eşitlikçi ve kapsayıcı olarak tasarlanması sağlanmalıdır.
Bu noktada etik yaklaşımların geliştirilmesi, düzenleyici çerçevelerin önerilmesinin önemli olduğunu söylemek isabet olur. Çok yakın gelecekte bu konudaki yayınlar artacaktır. Gelecek hafta ise geleneksel organizasyonlardan dijital organizasyonlara ve dijital devlete uzanan bir etik inceleme yapacağız.
Ning, H., Wang, H., Lin, Y., Wang, W., Dhelim, S., Farha, F., Ding, J., Daneshmand, M., “A Survey on Metaverse: the State-of-the-art, Technologies, Applications, and Challenges”, https://doi.org/10.48550/arXiv.2111.09673
